Özet
- Donghua, Çin’de üretilen animasyonu ifade etmek için kullanılan terimdir; tüm animasyon eserlerini kapsamakla birlikte özellikle Çin animasyonuna işaret eder.
- Donghua, manhua çizgi romanlarını uyarlar ve sıklıkla 3D CG animasyon ile ilişkilendirilir, ancak daha standart anime tarzı animasyon da kullanabilir.
- Donghua, tarihsel kıyafetler, romantizm ve “cultivation” (yetişim/kültivasyon) hikâyeleri ile tanınır ve bu yönleri onu diğer animasyon stillerinden ayırır.
Son yıllarda pek çok yeni terim, anime hayranlarının kelime dağarcığına girmiş ve çevrim içi tartışmalarda sıkça görülen bir hâle gelmiştir. Bu terimlerden ikisi olan donghua ve aeni, birkaç yıl içinde nadiren kullanılırken yaygın olarak kullanılan terimler hâline gelmiştir. Peki, donghua ve aeni terimleri nereden gelmektedir ve ne anlama gelmektedir? Ayrıca bu terimler anime’den nasıl farklılaşmaktadır?
Anime terimi Amerika’da iyi bilinir. 1990’ların sonlarından bu yana Japon animasyonu popülerlikte büyük bir patlama yaşamış, Dragon Ball, Naruto ve Pokémon gibi diziler Amerikan pop kültüründe en popüler ve anında tanınan serilerden bazıları olmuştur. Bununla birlikte Studio Ghibli’nin gişe hâkimiyetiyle birleştiğinde, anime çoğu zaman Amerika’nın yerli animasyon ürünlerini gölgede bırakmıştır.
Günümüzde anime terimi iki amaca hizmet etmektedir. Hem Japonya’da yapılan tüm animasyonlar için kapsayıcı bir terimdir hem de belirli görsel ve hikâye anlatım stillerini tanımlayan bir terimdir. Bir animasyon stilini tanımlarken terim genellikle üç şeyden birine işaret eder: İlki, Astro Boy ve 1960’lardan sonraki diğer dizilerle ünlü hâle gelen klasik “büyük gözler” tarzıdır. Aynı zamanda bu terim, Pokémon ve Hello Kitty gibi maskotların en çok örnek gösterildiği aşırı sevimli veya moé tarzı animasyonu da tanımlayabilir. Üçüncü ve en yeni görsel stil ise battle shōnen tarzıdır. Bu tarz, klasik büyük gözler stilinden yoğun şekilde etkilenmiştir; ancak abartılı karakter tasarımları ve aşırıya kaçan aksiyon koreografileriyle de bilinir.
Not edilmelidir ki anime’nin tasarım dili birçok Amerikalı yaratıcıyı büyük ölçüde etkilemiş, onlar da en ünlü unsurların pek çoğunu kendi stillerine katmıştır. Bu nedenle bazı diziler, Amerika’da Amerikan pazarı için yazılıp üretilmiş olmasına rağmen sıklıkla anime olarak anılmaktadır. Avatar: The Last Airbender ve RWBY bunun en bilinen iki örneğidir. Bu da göstermektedir ki bir eserin bazı hayranların anime kanonunun parçası sayılması için anime’nin her iki tanımına da uyması gerekmez.
Aeni Nedir?
Anime ile aeni arasındaki temel fark, ikincisinin Japonya’dan değil Güney Kore’den geliyor olmasıdır. Güney Kore animasyon endüstrisi dalgalı bir geçmişe sahiptir; çünkü ithal edilen Japon ve Amerikan filmleri sıklıkla Kore animasyonunun önüne geçmiştir. Ayrıca Güney Kore’de pek çok animasyon stüdyosu bulunsa da, çoğu özgün aeni eserleri üretmekten ziyade uluslararası yapımlara yardımcı olmalarıyla tanınır.
Birçok uzman, bunun sebebinin Güney Kore’de animasyonun hâlâ çocuklara yönelik bir araç olarak görülmesi olduğunu savunmaktadır. South China Morning Post’a konuşan Sejong Üniversitesi’nden çizgi roman ve animasyon profesörü Han Chang-wan şunları açıklamıştır:
“Kore’de, animasyonun yalnızca çocuklara yönelik olduğu yönünde genel bir algı vardır ve otaku ya da fanatik anime hayranlarıyla ilgili bir damgalama söz konusudur.
Japonya’da anime, başlıca yayın saatlerinde ve gece geç saatlerde yayınlanır. Ancak Kore’de, genellikle çocukların izleme saatleri olarak kabul edilen akşam 5 ve 6 civarında yayınlanmaktadır.”
Bununla birlikte son birkaç yılda Webtoon ve benzeri sitelerin patlama yapması, aeni’de bir yükselişe yol açmıştır. 2004 yılında Güney Kore’de başlatılan Webtoon, birçok popüler manhwa serisinin uluslararası izleyiciler bulmasına imkân tanımıştır. Ayrıca yeni yaratıcıların kendilerini hızlıca tanıtmaları ve hikâyelerini geniş, küresel bir kitleye sunmaları için bir yol sağlamıştır. Bu popülarite sayesinde birçok Kore animasyon stüdyosu, bu serilerin animasyon uyarlamalarını yapmaya başlamış ve kısa sürede ana akım dikkat çekmiştir.
Studio Mir böyle bir stüdyodur. 2010 yılında kurulmuş ve Seul merkezlidir. Firma, esasen Amerikan ve Çin yapımlarında çalışmasıyla bilinmektedir; The Legend of Korra için prodüksiyon desteği sağlamış, ayrıca Harley Quinn’in 3. sezonu ile Batman and Superman: Battle of the Super Sons için animasyon hizmetleri sunmuştur. Ancak 2022’de stüdyo, popüler Webtoon Lookism’in bir aeni uyarlamasını yaparak kamuoyunda geniş yankı uyandırmış ve aeni alanında önemli bir konuma gelmiştir.
Aeni ile anime’nin görsel stilleri arasındaki en dikkat çekici farklardan biri, özellikle insan tasvirlerinde, stilizasyona yaklaşımlarıdır. Modern aeni eserleri (özellikle Webtoon’lardan uyarlananlar), daha gerçekçi vücut oranlarına sahip ancak daha keskin yüz hatlarıyla betimlenmiş insanları konu edinir; birçok seride karakter duygusunu aktarmak için yüz çizgileri ve kırışıklıklar abartılır. Ancak bu katı bir kural değildir; aeni, diğer tüm sanat biçimleri gibi sürekli evrim geçirmektedir. Aslında, anime ve donghua’nın aksine aeni’nin önümüzdeki birkaç yıl içinde hızlı ve büyük bir dönüşüm geçirmesi muhtemeldir. Çünkü Lookism ve benzeri Webtoon uyarlamalarının büyük başarısı, daha fazla dikkat ve fonun Güney Kore stüdyolarına yönelmesini sağlayarak onların aeni’yi yeniden tanımlamalarına imkân verecektir.
Donghua Nedir?
Donghua, Çin’de üretilen animasyonu ifade etmek için kullanılan terimdir. Ancak Çin animasyonunun yeni bir olgu olmadığı belirtilmelidir; çoğu tarihçi, ülkenin animasyon endüstrisinin 1935’te Wan kardeşlerin, sesli ilk Çin animasyon filmi olan The Camel’s Dance’i yayımlamasıyla başladığı konusunda hemfikirdir. Ardından 1941’de, ilk uzun metrajlı Çin animasyonu olan Princess Iron Fan gösterime girmiştir. Bu film, Japon animasyon pazarını büyük ölçüde etkilemiş, Japon Donanması’nı 1945’te Momotaro’s Divine Sea Warriors adlı uzun metrajlı animasyonu yapmaya teşvik etmiş ve Japon animasyonunda yeni bir çağ başlatmıştır. Princess Iron Fan, Astro Boy’u yaratarak özgün anime görsel stilini tanımlayan Osamu Tezuka üzerinde de büyük bir etkiye sahip olmuş, bu da Çin animasyonunun animasyon tarihinde çok önemli bir rol oynadığı anlamına gelmektedir.
Anime ile donghua arasındaki en büyük fark, uyarladıkları materyaldir. Çoğu donghua, ister basılı ister internet üzerinden yayımlanmış olsun, manhua çizgi romanlarını uyarlar. Bu, tıpkı anime endüstrisinin genellikle Japon manga endüstrisiyle ünlü hâle gelmiş hikâyeleri uyarlaması gibidir.
Pek çok animasyon hayranının gözünde donghua, 3D CG animasyon ile eş anlamlıdır. Bunun nedeni, 2021 yapımı New Gods: Nezha Reborn ve 2022 yapımı The Defective gibi en bilinen donghuaların bu tür animasyonu kullanmış olmasıdır. Ancak bu her zaman böyle değildir; birçok donghua daha standart anime tarzı animasyon kullanmaktadır. Örneğin, 2016 yapımı Big Fish & Begonia, yayımlandığı dönemde sanat tarzı nedeniyle büyük övgü almış, birçok eleştirmen tarafından Studio Ghibli ile olumlu şekilde karşılaştırılmıştır. Ancak hangi animasyon stili kullanılırsa kullanılsın ortak bir nokta vardır: Donghua, özellikle insan tasvirlerinde, anime’den biraz daha az stilize etme eğilimindedir. Bununla birlikte bu katı ya da kesin bir kural değildir; çünkü birçok modern donghua sıra dışı veya benzersiz görsel estetiklere sahiptir.
Günümüzde birçok Amerikalı hayran, donghua ile üç ana unsuru ilişkilendirmektedir: tarihsel kıyafetler, romantizm ve “cultivation” (yetişim/kültivasyon) hikâyeleri. Çünkü bu üç unsur, son yıllarda yerelleştirilmiş birçok donghua serisinde görülmektedir. Fantastik ya da tarihsel dönem yapımlarında, karakterlerin çoğu tarihî Çin kıyafetleri giymekte ve geleneksel saç stilleri kullanmaktadır. Bu tarzlar oldukça ayırt edicidir ve kolayca tanınır; bu da donghua’yı tarihsel Japon veya Dragon Quest esinli fantastik serilerden ayırır.
Ayrıca, romantizm hem anime hem de aeni eserlerinde sıklıkla görülmesine rağmen, son yıllarda popüler donghuaların büyük bir kısmında açık romantizmin bulunması, Amerikan izleyicilerinin zihninde bu ikisinin iç içe geçmesine yol açmıştır. Bunun en iyi örneklerinden biri, Mo Xiang Tong Xiu’nun roman serisine dayanan Heaven’s Official Blessing’dir. Dizinin animasyon uyarlaması 2020’de Netflix’te yayımlandığında büyük yankı uyandırmış ve iki unsuru bir araya getirmiştir; çünkü bu eser, romantizm unsurlarını da içeren fantastik bir dönem yapımıdır.
“Cultivation” hikâyeleri (diğer adıyla Xianxia), modern donghua’nın üçüncü ve en özgün alametifarikasıdır. Bu hikâyeler, hem fiziksel hem de ruhsal olarak kendilerini geliştirerek tanrı ya da tanrı benzeri varlıklar olmayı hedefleyen insanları konu alır. Daoist ilkelerden ilham alan bu hikâyeler, manhua alanında son derece popülerdir ve çoğu animasyona uyarlanmıştır. The Founder of Diabolism gibi diziler, kısa sürede gürültülü ve coşkulu hayran kitleleri oluşturmuştur. Bu hikâyeler, genellikle Japon shōnen ve isekai türleriyle ortak unsurları paylaşsa da, bu öğelerin birleştirilme biçimi ve altında yatan Daoist felsefe, bu hikâyelere özgün bir his kazandırır ve bu türü yalnızca donghuaya has kılar.
Anime, Aeni ve Donghua Nasıl Karşılaştırılır?
Elbette anime, aeni ve donghua arasındaki sınırlar kesin değildir ve modern animasyon endüstrisi hem ekonomik hem de üslup bakımından derinlemesine uluslararası olduğu için pek çok tartışmalı gri alan vardır. Küresel animasyon stüdyoları sürekli olarak birbirini incelemekte ve birbirinden öğrenmekte, teknik ve teknolojideki yeni gelişmeler hızla tüm dünyaya yayılmaktadır. Dolayısıyla anime, aeni ve donghua hafifçe farklı yaklaşımlara sahip olsa da, düzenli olarak benzer tasarım unsurlarını ve teknikleri fikirlerini iletmek ve hikâyelerini anlatmak için kullanmakta, bu da onların çoğu zaman birbirine benzediği anlamına gelmektedir. Ayrıca pek çok büyük animasyon dizisi uluslararası ortak yapımdır. Örneğin, ünlü Güney Kore web romanı Solo Leveling, 2024’te bir animasyon dizisine uyarlanmıştır. Ancak bu yapım, daha önce Mashle ve Lycoris Recoil gibi anime’lerde çalışmış Tokyo merkezli Japon firma A-1 Pictures tarafından yapılmıştır. Bu nedenle, söz konusu yapım anime ya da aeni olarak tanımlanabilir; tartışma, bir dizinin kökeninin hangi kısmına öncelik verildiğine bağlıdır.
Görünüşe göre anime, donghua ve aeni’nin bu iç içe geçişi önümüzdeki yıllarda, özellikle Amerika’da devam edecektir; çünkü Japon medyasının pek çok ithalatçısı ve yerelleştiricisi, aynı zamanda donghua ve aeni’yi de yerelleştirmeye başlamıştır. Bunun en açık örneği, hizmetinde pek çok popüler donghua sunan ve onları yoğun şekilde tanıtan anime yayın platformu Crunchyroll’dur. Bu, üç terimin de benzer kültürel kanallar aracılığıyla dağıtıldığı için hayranlar tarafından birbirinin yerine kullanılacağı anlamına gelmektedir.
Ayrıca Amerikalı animasyon hayranlarının anime, donghua ve aeni terimlerini, Japon, Güney Koreli ve Çinli muadillerinden biraz farklı kullandıkları da not edilmelidir. Kendi ülkelerinde anime, donghua ve aeni, içerikten veya menşe ülkeden bağımsız olarak tüm animasyon için şemsiye terimlerdir. 2003 yılında Güney Kore stüdyoları Ocon Animation Studios ve Iconix Entertainment, dünya çapında başarı elde eden 3D animasyon çizgi filmi Pororo the Little Penguin’i üretmiştir. Birçok Güney Koreli, Pororo the Little Penguin’i başarılı bir aeni serisinin örneği olarak görmektedir; çünkü pek çok ülkede gösterilmiş ve yüksek gelir elde etmiştir. Ancak Amerikalı animasyon hayranları muhtemelen Pororo’yu bir aeni serisi olarak saymaz; çünkü Amerika’da aeni terimi tıpkı anime gibi, ergen ve daha büyük yaştaki izleyicilere yönelik animasyonlarla sınırlıdır. Bu da Amerikalı hayranların bu terimleri anlamasını biraz saptırmaktadır.
Bir diğer önemli nokta ise, aeni ve donghua’nın tüm bir mecrayı tanımlayan genel terimler olmasıdır; bu da onların daha gevşek ve belirsiz olmasına yol açar. Eğer Güney Kore ve Çin animasyonu Amerika’da popülerliğini artırmaya devam ederse, daha özel ve belirli terimler popüler dile girecektir. Aynı şey anime için de olmuştur. Japon animasyon dizileri ilk kez resmi Amerikan sürümleri almaya başladığında, tür, stil veya konu fark etmeksizin hepsi anime olarak adlandırılmıştır. Böylece Dragon Ball ve Sailor Moon’dan Grave of the Fireflies’a kadar her şey tek bir şemsiye altında toplanmış, birbirlerinden tamamen farklı oldukları için karşılaştırmaları zorlaşmıştır. Ancak mecra daha popüler hâle geldikçe ve resmi Amerikan sürümleri daha yaygınlaştıkça, hayranların mecra hakkında daha verimli iletişim kurabilmeleri için shōnen, seinen ve shōjo gibi terimler daha geniş ölçekte bilinip kullanılmaya başlanmıştır. Dolayısıyla Amerikalı izleyiciler aeni ve donghuaya daha fazla daldıkça, daha odaklı terimlerin popüler kelime dağarcığına girmesi beklenmektedir.
Anime, donghua ve aeni, her biri kendi kültürlerinde benzersiz bir tarihe ve konuma sahip ilginç terimlerdir. Ancak diğer tüm sanatsal mecralarda olduğu gibi, bu terimleri düzgün kutular hâline sokmaya çalışmak, ilk bakışta göründüğünden daha zordur. Günümüzde kültür, her zamankinden daha fazla iç içe geçmiş durumdadır; yaratıcılar dünyanın dört bir yanında birbirinden ilham almakta ve birbirini etkilemektedir; bu da modern animasyonun, tarzı ne olursa olsun, doğası gereği uluslararası olduğu anlamına gelmektedir. Ayrıca internetin yükselişiyle birlikte, daha fazla yaratıcı ulusal sınırların ötesinde çalışmakta, dolayısıyla çoğu animasyon yapımı; yazarların, sanatçıların ve yapımcıların pek çok ülkeden gelip nihai ürünü ortaya çıkarmasıyla gerçekleşmektedir. Bu nedenle, belirli bir eserin anime, donghua veya aeni olduğunu tam olarak tanımlamak zordur ve derine indikçe daha çok gri alan ortaya çıkar. Bu karmaşıklık, yerelleştirmenin doğası nedeniyle daha da artmaktadır; çünkü her ülkenin uluslararası medyaya dair görüşü, ithal edilen ürünler tarafından şekillendirilmektedir. Bu nedenle, anime, donghua ve aeni’nin Amerikalı hayranlarının, her bir mecra hakkında belirli fikirleri olsa da, bu muhtemelen o mecraların köken ülkelerindeki insanların sahip olduğu imajla aynı değildir.
